Σ την πόλη Matera της Νότιας Ιταλίας, αρκετές φτωχές οικογένειες για αιώνες δημιουργούσαν το δικό τους σπίτι κάτω από τραχείς βράχους, δίπλα από σοκάκια και εκκλησίες, προκειμένου να βρουν ένα μέρος να περάσουν όχι και τόσο λίγα χρόνια από τη ζωή τους.
Όλα αυτά μέχρι τη δεκαετία του 1950. Τότε, η Κυβέρνηση, αισθανόμενη ντροπή που οι πολίτες ενός σύγχρονου βιομηχανοποιημένου κράτους θα έπρεπε να αναζητούν σπηλιές για να μπορέσουν να προστατευτούν από ακραία καιρικά φαινόμενα και να «χαράζουν» τη ζωή τους εντός μίας σπηλιάς, απομάκρυνε τους κατοίκους και τους μετέφερε σε καλοδιατηρημένα διαμερίσματα.
Η εγκατάλειψη τους, όμως, δεν κατέστρεψε αυτούς τους υπερμεγέθεις βράχους ανάμεσα στους οποίους για αρκετές δεκαετίες ζούσε ένας διόλου μικρός αριθμός ανθρώπων. Αντίθετα, η Ιταλική Κυβέρνηση, σε συνεργασία με την UNESCO, μετέτρεψε τα Sassi (σ.σ. όπως ονομάζονται) σε καφέ, τουριστικά αξιοθέατα, ακόμη και πανδοχεία. Κάπως έτσι, η ζωή στη σκιά των βράχων έπαψε να χαρακτηρίζει μία συγκεκριμένη κοινωνική τάξη, πείθοντας όλο και περισσότερους κατοίκους της Κίνας να το δοκιμάσουν.
Η Casa Organica από… μέσα
Με το ενδιαφέρον του κοινού να ανακαλύψει τον τρόπο που κατοικούσαν μέχρι πριν από περίπου μισό αιώνα άνθρωποι ανάμεσα σε βράχους να αυξάνεται, το Μουσείο Noguchi δημιούργησε την έκθεση «In Praise of Caves». Μία πληθωρική και συμπαγής έκθεση, η οποία «άνοιξε» νέους δρόμους υπόγειας αρχιτεκτονικής και κοσμοθεωρίας. Στην έκθεση αυτή, η σπηλιά δεν αποτελεί ένδειξη εξαθλίωσης και φτώχειας, αλλά μία ευκαιρία αποκέντρωσης και σωτηρίας από τη βουή της πόλης, την ένταση της καθημερινότητας, τη ζωή που «φυλακίζεται» ανάμεσα στους τοίχους ενός μικρού διαμερίσματος ή loft.
Στο «In Praise of Caves», αρχιτέκτονες αξιοποιούν τις σπηλιές ως έναν καμβά εντός του οποίου τοποθετούν μοντέρνα έπιπλα, βιβλία σε εσοχές που έχουν προγενέστερα χαράξει, πολυθρόνες, ηλεκτρικές συσκευές τροφοδοτούμενες από ρεύμα που φτάνει μέσω αγωγών στο εσωτερικό δημιουργώντας σύγχρονα διαμερίσματα που έχουν τις ρίζες τους στο παρελθόν, αλλά και μία νέα ομάδα σύγχρονου τρόπου ζωής, τους «Cavemen».
«Υπάρχουν αντικειμενικές δυσκολίες όταν καλείσαι να σχεδιάσεις ή ακόμα να οικοδομήσεις σε ένα τραχύ περιβάλλον, όπως αυτό της σπηλιάς σε σύγκριση με τον σχεδιασμό ενός flat διαμερίσματος. Χρειάζεται σημαντική προεργασία» αναφέρει ο Juan O’Gorman, ένας από τους τρεις αρχιτέκτονες που δεν έφεραν απλά στο προσκήνιο τους Cavemen, αλλά σχεδίασαν τις κατοικίες τους»
Ο Juan O’Gorman είναι άνθρωπος του βιωματικού, της εμπειρίας. Πριν σχεδιάσει κάτι, το έχει ζήσει. Το γεγονός ότι ένα από τα σπίτια της έκθεσης «In Praise of Caves» είναι η δική του προσωπική κατοικία το επιβεβαιώνει. Μία cozy κατοικία, η οποία όταν την επισκέφτηκε το 1958 το περιοδικό Life χαρακτηρίστηκε από τον δημοσιογράφο του εντύπου ως «παράξενη». Ο λόγος; Ο αρχιτέκτονας προσπάθησε να δημιουργήσει ένα ζεστό σπιτικό που να ακροβατεί στα όρια της avant-garde τέχνης. Μοντέρνα έπιπλα, κεραμικά σε ενσωματωμένα ράφια και animal print στοιχεία συνθέτουν την προσωπική «σπηλιά» του O’Gorman.
Στην ίδια έκθεση, θα βρεις έργα του Javier Senosiain, ενός σπουδαίου καλλιτέχνη – αρχιτέκτονα. Το «Casa Orgánica» πρωταγωνιστεί. Πρόκειται για μία αποτύπωση της κατοικίας όπου διέμεναν για πολλά χρόνια ο ίδιος και η οικογένεια του. Η σπηλαιώδης κατοικία του αποτελεί μία ωδή στον μινιμαλισμό, στους γήινους τόνους, στις απλές αποχρώσεις και στο design που σέβεται τους κατοίκους και το περιβάλλον. Το σκηνικό που συγκροτεί την κατοικία δημιουργεί ψυχεδέλεια, ένα σύνθετο συναίσθημα ικανοποίησης, χαλάρωσης και περιέργειας.
Η «σπηλιά» απ’ έξω ή μάλλον εντός του κήπου
Το ίδιο ακριβώς συναίσθημα γεννά και το «Cuevas Civilizadas», ένα από τα πιο καλαίσθητα σπίτια και φιλόδοξα projects του Carlos Lazo, σπουδαίο καλλιτέχνη και τρίτο αρχιτέκτονα που συναντάμε στην έκθεση του Μουσείου. Μία κατοικία ελεύθερη και αντισυμβατική, όπως και το πνεύμα του δημιουργού. Μία κατοικία που αν και μοιάζει με σπηλιά ταξίδεψε τους ανθρώπους της εποχής στο μέλλον, ειδικά αν αναλογιστείς ότι το παρόν της δημιουργίας της ήταν λίγα μόλις χρόνια μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Η έκθεση «In Praise of Caves» δεν κατάφερε απλά να ταράξει τα νερά της σύγχρονης αρχιτεκτονικής, αλλά να φέρει στο προσκήνιο έναν νέο τρόπο διαμονής εμπνευσμένο από κατασκευές του παρελθόντος. Γιατί, η έμπνευση δεν έχει (χρονικά) όρια…
