Eνας από τους τελευταίους «άγριους» ποταμούς της Ευρώπης είναι ο Αώος, που εκτείνεται από τα ελληνικά σύνορα έως την Αδριατική Θάλασσα, με το Ελληνικό κομμάτι να έχει μήκος 70 χιλιόμετρα και το Αλβανικό 190 χιλιόμετρα.
Πολύ απλά, το ποτάμι έχει μήκος 260 χλμ. χωρίς φράγματα (αν εξαιρέσουμε τον υδροηλεκτρικό σταθμό στις πηγές Αώου) και αποτελεί ένα καταφύγιο στο οποίο ζουν και δραστηριοποιούνται άγρια ζώα, ενώ όλοι οι σημαντικοί παραπόταμοί του δεν έχουν δεχθεί παρεμβάσεις, δημιουργώντας έτσι ένα μοναδικό δίκτυο ποταμών και μικρών ρεμάτων.
Όμως λόγω των κινδύνων που υπάρχουν, είτε με παρεμβάσεις είτε με κατασκευή φραγμάτων, πολλές περιβαλλοντικές οργανώσεις προσπαθούν να τους αποτρέψουν και να αναδείξουν τον πλούτο και την φυσική κληρονομιά του ποταμού. Για παράδειγμα, αναφέρεται ότι η περιοχή του Αώου απειλείται με την κατασκευή 40 έργων υδροηλεκτρικής ενέργειας, κάτι που θα έχει ως αποτέλεσμα να διακοπεί η φυσική ροή του ποταμού και η ομαλή συμβίωση των έμβιων οργανισμών του. Για αυτό το λόγο γίνονται πολλές ενέργειες, έτσι ώστε να προστατευτεί το περιβάλλον του, με μία από τις πιο γνωστές να είναι να ένα πρότζεκτ, το οποίο σχεδιάζει να δημιουργήσει το πρώτο διακρατικό «ελεύθερο», χωρίς φράγματα, ποτάμι, με την συμμετοχή οκτώ οργανώσεων και την στήριξη του ελβετικού ιδρύματος MAVA, ενώ οι EuroNatur και Riverwatch έχουν εγκαινιάσει την καμπάνια «Σώστε την μπλε καρδιά της Ευρώπης».
Στις 3/2/2018 η Γιαννιώτικη «Πίνδος Περιβαλλοντική» και η οργάνωση «MedINA» συνέπραξαν, παρουσιάζοντας στην Κόνιτσα μαζί με τις οργανώσεις EcoAlbania, IUCN ECARO, Wetlands International και Tour du Valat, τις ιδέες και έκαναν την εναρκτήρια συνάντηση τους. Στόχος του είναι η δημιουργία διακρατικού εθνικού πάρκου «Αώου-Vjosa» Ελλαδας – Αλβανίας στα πρότυπα του διακρατικού πάρκου της λίμνης Πρεσπών, ώστε να γίνουν μελετές τα επόμενα τρία χρόνια, για την φυσικοχημική κατάσταση και τη βιοποικιλότητα του ποταμού. Στη συνάντηση που έγινε στο Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, συμμετείχαν και εκπρόσωποι του Protect Aoos, του Φορέα Διαχείρισης του Εθνικού Πάρκου Βόρειας Πίνδου και του Γεωπάρκου Βίκου-Αώου, ενώ έγινε παρουσίαση του εθνικού πάρκου Βόρειας Πίνδου από το προσωπικό του Φορέα Διαχείρισης.
«Ο Αώος είναι ένα δώρο»
Μεταξύ άλλων η Theresa Schiller από την ΕuroNatur ανέφερε ότι: «Εδώ και κάποιο διάστημα οι οργανώσεις δουλεύουμε ένα πρόγραμμα για την αποτροπή δημιουργίας υδροηλεκτρικών έργων στην περιοχή του Αώου της Αλβανίας από τα σύνορα με την Ελλάδα μέχρι την Αδριατική. Υπάρχει ένα σχέδιο για 40 φράγματα», ενώ ο Ulrich Eichelmann από τη Riverwatch παρουσιάζοντας την κατάσταση που επικρατεί με τα φράγματα στα Βαλκάνια, υπογράμμισε ότι: «Ο Αώος είναι ένα δώρο. Είναι από τα ελάχιστα ποτάμια που ρέουν ελεύθερα στην Ευρώπη». Σύμφωνα με τον Eichelmann, υπάρχουν 1.004 μεγάλα και μικρά φράγματα, ενώ 188 βρίσκονται υπό κατασκευή κυρίως στην Αλβανία και στη Βοσνία – Ερζεγοβίνη, ενώ σχεδιάζονται ακόμη 2.800 φράγματα, κάποια από αυτά ακόμη και μέσα στα Εθνικά πάρκα.
Μια ακόμη σχετική εκδήλωση με πρωτοβουλία της οργάνωσης «Πίνδος Περιβαλλοντική» έγινε στις 19/7/2019 στη Βωβούσα, στο καταφύγιο «Βάλια Κάλντα», στο πλαίσιο του φεστιβάλ της περιοχής, με την επωνομασία «Ένωση των πολιτισμών του νερού για την προστασία του Αώου-Vjosa». Ο κεντρικός ομιλητής, καθηγητής Κοινωνικής Λαογραφίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Βασίλης Νιτσιάκος επεσήμανε μεταξύ άλλων ότι: «Δεν μπορούμε να μιλάμε για την σχέση μας με τη φύση, αγνοώντας την κοινωνία… Δεν πρέπει να αντιμετωπίζουμε τα πράγματα σε μια διχοτομία, από τη μια η Φύση και από την άλλη ο Άνθρωπος, αλλά ως ενότητα. Ο άνθρωπος μέσα στην Φύση και η Φύση ως κομμάτι – προέκταση του Ανθρώπου. Μέσα από αυτήν τη συνεχή και αδιάλειπτη σχέση Ποταμού και Ανθρώπου, γεννήθηκαν ο ‘πολιτισμός της Στάνης’ στα αλπικά κτηνοτροφικά λιβάδια, ο ‘πολιτισμός του Ξύλου’ χαμηλότερα στα δασικά χωριά της λεκάνης, καθώς και ‘ο πολιτισμός της Πέτρας’ στα χωριά της Λάκκας του Αώου και στα Μαστοροχώρια της Κόνιτσας», σημείωσε. «Αν στερηθούμε το ποτάμι, θα στερηθούμε κι όλους αυτούς τους ιδιαίτερους πολιτισμούς που αναπτύχθηκαν και συνεχίζουν να αναπτύσσονται κατά μήκος του. Ο ποταμός είναι πολυγλωσσικός και πολυπολιτισμικός και δεν μιλάμε μόνο για κυβικά νερού. Αν στερηθούμε το ποτάμι, θα στερηθούμε όχι μόνο το οικοσύστημα και την βιοποικιλότητα αλλά και την πολιτισμική ποικιλότητα, κι αυτό δεν πρέπει να συμβεί».
Μια ακόμη ιδιαίτερη εκδήλωση που γίνεται είναι o καθιερωμένος αγώνας ορεινής ποδηλασίας «Protect Aoos ΜΤΒ Ultra» που διεξάγεται από το 2012 και έχει ως κεντρικό του σύνθημα την προστασία του Αώου από την κατασκευή φραγμάτων και παρεμβάσεων που θα αλλοιώσουν τον ποταμό ανεπανόρθωτα, με την «Πίνδος Περιβαλλοντική» να είναι ηθικός και οικονομικός υποστηρικτής του.
Στο δρόμο της ίδρυσης του πρώτου Διασυνοριακού Εθνικού Πάρκου Αώου – Vjosa
Η Πίνδος Περιβαλλοντική και οι συνεργάτες-εταίροι της, στοχεύουν στην ίδρυση του πρώτου Διασυνοριακού Εθνικού Πάρκου Αώου – Vjosa, το οποίο θα έχει ως στόχο την προστασία του οικοσυστήματος της περιοχής, της πανίδας, της χλωρίδας και του ποταμού. Επίσης, θα βρεθούν πιο ανθρώπινες λύσεις για τις τοπικές κοινότητες και θα επιτραπεί η δημιουργία νέων ευκαιριών για μια πιο βιώσιμη ανάπτυξη στην περιοχή.
Ο σκοπός της είναι να ευαισθητοποιήσει για τους υφιστάμενους κινδύνους, η δημιουργία των κατάλληλων προϋποθέσεων που θα επιτρέψουν στις τοπικές κοινωνίες να εκφραστούν, ενώ και ο εντοπισμός και η αξιοποίηση κάθε νομικού εργαλείου που θα μπορούσε να συμβάλει στο σεβασμό των υφιστάμενων περιβαλλοντικών δεσμεύσεων.
Βέβαια, μετά την συμμετοχή της Ένωσης Ξενοδόχων Ιωαννίνων στην διάσκεψη παρουσίασης από τη Διεθνή Ένωση για τη Διατήρηση του Περιβάλλοντος (IUCN) της μελέτης με αντικείμενο την προστασία της περιοχής του ποταμού Αώου, οι ξενοδόχοι υπογράμμισαν ότι υπάρχουν δυνατότητες: για την «απόκτηση ενός μοναδικού παγκοσμίως διακριτού διακρατικού branding, την ανάπτυξη του οδικού τουρισμού από την Κεντρική και Βόρεια Ευρώπη αλλά και από τα Δυτικά Βαλκάνια, καθώς και την περαιτέρω συνεργασία στον τουριστικό τομέα και την προστασία του περιβάλλοντος με τη γείτονα χώρα». Στην συνάντηση, η IUCN επεσήμανε μεταξύ άλλων ότι η κοιλάδα του ποταμού Αώου/Vjosa περιλαμβάνεται στον κατάλογο του προσχεδίου της απόφασης έγκρισης των προστατευόμενων περιοχών της Αλβανίας, ενώ προτείνεται να χαρακτηριστεί «Μνημείο της Φύσης και Wild River National Park».
Η Ένωση Ξενοδόχων Ιωαννίνων κατέθεσε εγγράφως και τις δικές της προτάσεις που αφορούν τη δημιουργία ενός κοινού branding στη διακρατική προστατευόμενη περιοχή, βιώσιμες δραστηριότητες, σύνταξη Γενικού Πολεοδομικού Σχεδίου(ΓΠΣ) από την αλβανική πλευρά. Παράλληλα, πρότεινε να συμβάλλει στην οργάνωση του οικοτουρισμού, ενώ έκανε γνωστό ότι ενημέρωσε την αναπτυξιακή εταιρία της Περιφέρειας Ηπείρου «Ήπειρος Α.Ε.» για τον διακρατικό σχεδιασμό προστασίας του Αώου όπως και ότι βρίσκεται σε συνεχή επικοινωνία με τον Δήμο Κόνιτσας και την ελληνική πρεσβεία στα Τίρανα. Επισημαίνει δε ότι η «Ήπειρος Α.Ε.» έχει συντάξει από το 2009 την ειδική περιβαλλοντική μελέτη για μια νέα προστατευόμενη περιοχή «Γράμμος-Κόνιτσα-Πωγώνι» (συγκεκριμένα η «Ήπειρος Α.Ε.» είχε αναθέσει την εκπόνηση της μελέτης στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων) και ότι ο Δήμος Κόνιτσας έχει συνάψει από το 2012 πρωτόκολλο συνεργασίας με τον Δήμο Πρεμετής.
